làm sao nghe được tiếng Anh hay 1 ngoại ngữ nói chung(part 1)

Một trong những trở ngại lớn nhất của chúng ta khi học một ngoại ngữ ấy là chúng ta quá… thông minh và có quá nhiều kinh nghiệm.

Quá thông minh

: vì mình không thể nào chấp nhận nghe một câu mà mình không hiểu: cần phải hiểu một câu nói gì trước khi nghe tiếp câu thứ hai, nếu không thì mình không buồn nghe tiếp.

Quá kinh nghiệm

: Cuộc đời đã dạy ta không nghe những gì người khác nói mà chỉ hiểu những gì mà nội dung chuyển tải. Nếu không hiểu nội dung, chúng ta không thể lặp lại lời người kia. Cũng vì thế mà - trong giai đoạn đầu học ngoại ngữ - mỗi lần nghe một câu tiếng Anh thì trong đầu phải dịch ra được tiếng Việt thì mới yên tâm, bằng không thì … câu ấy không có nghĩa.

Thế nhưng, đấy là lối học sinh ngữ ngược chiều. Tôi(nongdan) biết được 6 ngôn ngữ, trong đó có ba ngôn ngữ thành thạo nghe nói đọc viết: Việt - Anh - Pháp, và tôi thấy rằng trong các ngôn ngữ tôi biết thì, một cách khách quan, nghe và nói tiếng Việt là khó nhất (vì ở phương tây, không có ngôn ngữ nào mà mình đổi cao độ của một từ thì ý nghĩa từ ấy lại thay đổi: ma - má - mà - mạ - mã - mả). Nhưng các bạn ở forum này, cũng như tôi, đều không có vấn đề gì cả với cái sinh ngữ khó vào bậc nhất ấy!

Tuy nhiên, những thầy cô dạy chúng ta nghe nói tiếng Việt chẳng phải là những vị chuyên viên ngôn ngữ như các thầy cô ngoại ngữ mà ta học tại các trường. Thầy dạy tiếng Việt chúng ta là tất cả những người quanh ta từ ngày ta ra đời: cha mẹ, anh chị, hàng xóm, bạn bè… nghĩa là đại đa số những người chưa có một giờ sư phạm nào cả, thậm chí không có một khái niệm nào về văn phạm tiếng Việt. Thế mà ta nghe tiếng Việt thoải mái và nói như sáo. Còn tiếng Anh thì không thể như thế được. Ấy là vì đối với tiếng Việt, chúng ta học theo

tiến trình tự nhiên

, còn ngoại ngữ thì ta học theo tiến trình phản tự nhiên.

Từ lúc sinh ra chúng ta đã mọi người nói tiếng Việt chung quanh (mà chẳng bao giờ ta phản đối: "tôi chẳng hiểu gì cả, đừng nói nữa"! Mới sinh thì biết gì mà hiểu và phản đối!). Sau một thời gian dài từ 9 tháng đến 1 năm, ta mới NÓI những tiếng nói đầu tiên (từng chữ một), mà không hiểu mình nói gì. Vài năm sau vào lớp mẫu giáo mới học ĐỌC, rồi vào lớp 1 (sáu năm sau khi bắt đầu nghe) mới tập VIẾT… Lúc bấy giờ, dù chưa biết viết thì mình đã nghe đưọc tất cả những gì người lớn nói rồi (kể cả điều mình chưa hiểu). Như vậy, tiến trình học tiếng Việt của chúng ta là Nghe - Nói - Đọc - Viết. Giai đoạn dài nhất là nghe và nói, rồi sau đó từ vựng tự thêm vào mà ta không bao giờ bỏ thời gian học từ ngữ. Và ngữ pháp (hay văn phạm) thì đến cấp 2 mới học qua loa, mà khi xong trung học thì ta đã quên hết 90% rồi.

Nhưng tiến trình ta học tiếng Anh (hay bất cứ ngoại ngữ nào) thì hoàn toàn ngược lại.

Thử nhìn lại xem: Trước tiên là viết một số chữ và chua thêm nghĩa tiếng Việt nếu cần. Và kể từ đó, học càng nhiều từ vựng càng tốt, kế đến là học văn phạm, rồi lấy từ vựng ráp vào cho đúng với văn phạm mà VIẾT thành câu! Rồi loay hoay sửa cho đúng luật! Sau đó thì tập ĐỌC các chữ ấy trúng được chừng nào hay chừng ấy, và nhiều khi lại đọc một âm tiếng Anh bằng một âm tiếng Việt! (ví dụ fire, fight, five, file… đều được đọc là ‘phai’ ). Sau đó mới tới giai đoạn NÓI, mà ‘nói’ đây có nghĩa là Đọc Lớn Tiếng những câu mình viết trong đầu mình, mà không thắc mắc người đối thoại có hiểu 'message' của mình hay không vì mình chỉ lo là nói có sai văn phạm hay không. Lúc bấy giờ mới khám phá rằng những câu mình viết thì ai cũng hiểu, như khi mình nói thì chỉ có mình và … Thượng Đế hiểu thôi, còn người bản xứ (tiếng Anh) thì ‘huh - huh’ dài cổ như cổ cò! Thế là học nói bằng cách sửa đổi phát âm những từ nào chưa chuẩn cho đến khi người khác có thể hiểu được.

Sau thời gian dài thật dài, mình khám phá rằng mình từng biết tiếng Anh, và nói ra thì người khác hiểu tàm tạm, nhưng khi họ nói thì mình không nghe được gì cả (nghĩa là nghe không hiểu gì cả). Lúc bấy giờ mới tập NGHE, và rồi đành bỏ cuộc vì cố gắng mấy cũng không hiểu được những gì người ta nói.

Vấn đề là ở đó: chúng ta đã học tiếng Anh ngược với tiến trình tự nhiên, vì quá thông minh và có quá nhiều kinh nghiệm. Tiến trình ấy là Viết - Đọc - Nói - Nghe!

Vì thế, muốn nghe và nói tiếng Anh, chuyện đầu tiên là phải quên đi kinh nghiệm và trí thông minh, để trở lại trạng thái ‘sơ sinh và con nít’, và đừng sử dụng quá nhiều chất xám để phân tích, lý luận, dịch thuật!

Và đây là bí quyết để Nghe:

A. Nghe thụ động:

1. - ‘Tắm’ ngôn ngữ. Nghe không cần hiểu: Hãy nghe! Đừng hiểu.

Bạn chép vào CD một số bài tiếng Anh (vì dụ từ trên forum này). Mỗi bài có thể dài từ 1 đến 5 phút.

Khi nào bạn ở nhà một mình, thì mở các bài đó ra vừa đủ nghe, và cứ lặp đi lặp lại mãi ra rả như âm thanh nền suốt ngày. Bạn không cần để ý đến nó. Bạn cứ làm việc của mình, đánh răng, rửa mặt, học bài làm bài, vào internet… với tiếng lải nhải của bài tiếng Anh. (thậm chí, trong lúc bạn ngủ cũng có thể để cho nó nói).

Trường hợp bạn có CD player, USB player hay iPod, thì đem theo để mở nghe khi mình có thời gian chết - ví dụ: di chuyển lâu giờ trên xe, đợi ai hay đợi đến phiên mình tại phòng mạch.

Công việc ‘tắm ngôn ngữ’ này rất quan trọng, vì cho ta nghe đúng với từng âm của một ngôn ngữ lạ. Tai của chúng ta bắt rất nhanh một âm quen, nhưng loại trừ những âm lạ. Ví dụ: Nếu bạn nghe câu: ‘mặt trời mọc cánh khi chim voi truy cập chén chó’, một câu hoàn toàn vô nghĩa, nhưng bảo bạn lặp lại thì bạn lặp lại được ngay, vì bạn đã quá quen với các âm ấy. Nhưng khi một người nói một câu bằng chừng ấy âm (nghĩa là 11 âm/vần), trong ngôn ngữ bạn chưa từng học, và bảo bạn lặp lại thì bạn không thể nào lặp lại được, và bảo rằng… không nghe được! (Bạn có điếc đâu! Vấn đề là tai bạn không nhận ra được các âm!) Lối 'tắm ngôn ngữ' đó chỉ là vấn đề làm quen đôi tai, và sau một thời gian (lâu đấy chứ không phải vài ngày) bạn sẽ bắt được các âm của tiếng Anh, và thấy rằng âm ấy rất dễ nghe, nhưng hoàn toàn khác với âm Việt. Đừng nản lòng vì lâu ngày mình vẫn không phân biệt âm: hãy nhớ rằng bạn đã tắm ngôn ngữ tiếng Việt ít ra là 9 tháng liên tục ngày đêm trước khi mở miệng nói được tiếng nói đầu tiên và hiểu được một hai tiếng ngắn của cha mẹ; và sau đó lại tiếp tục 'tắm ngôn ngữ' Việt cho đến 4, 5 năm nữa!

2 - Nghe với hình ảnh động.

Nếu có giờ thì xem một số tin tức bằng tiếng Anh (một điều khuyên tránh: đừng xem chương trình tiếng Anh của các đài Việt Nam, ít ra là giai đoạn đầu, vì xướng ngôn viên Việt Nam, phần lớn, nói rất gần với âm Việt Nam (kể cả pronunciation), nên mình dễ quen nghe, và từ đó lỗ tai mình lại hỏng, về sau lại khó nghe người bản xứ nói tiếng Anh - thế là phải học lại lần thứ hai!). Các hình ảnh đính kèm làm cho ta ‘hiểu’ được ít nhiều nội dung bản tin, mà không cần phải ‘dịch’ từng câu của những gì xướng ngôn viên nói. Bạn sẽ yên tâm hơn, sau khi nghe 15 phút tin tức, tự tóm lược lại, thì thấy rằng mình đã nắm bắt được phần chính yếu của nội dung bản tin. Và đây là cách thứ hai để tắm ngôn ngữ.

B. Nghe chủ động.

1. Bản tin special english:

- Thu một bản tin, và nghe lại rồi chép ra nhiều chừng nào hay chừng nấy… nhớ là đừng tra cứu tự điển hay tìm hiểu nghĩa vội. Đoán nghĩa trong nội dung câu, và nhớ lại âm thanh của từ, hay cụm từ đó, sau này tự nó sẽ rõ nghĩa, nếu trở đi trở lại hoài.

(Ngày xưa, trên đài VOA, sau mỗi chương trình tôi thường nghe một cụm từ tương tự như: statue, statute hay statu gì đó, mà không biết viết thế nào, tuy vẫn hiểu đại loại là: hãy đợi đấy để nghe tiếp. Mãi sau này tôi mới biết rằng thuật ngữ rất quen thuộc ấy là 'stay tuned', nhưng một thời gian dài, chính tả của chữ ấy đối với tôi không thành vấn đề!)

2. Chăm chú nghe lại một số bài mình từng nghe trong giai đoạn ‘tắm ngôn ngữ’

- Lấy lại script của những bài mình từng nghe, đọc lại và nhớ lại trong tưởng tượng lời đọc mà mình từng nghe nhiều lần.

Sau đó xếp bản script và nghe lại để hiểu. Lần này: tự nhiên mình sẽ nghe rõ từng tiếng và hiểu. Trường hợp không hiểu một từ hay cụm từ, thì gắng lặp lại nhiều lần đúng như mình đã nghe, sau đó lật lại script để so sánh.

3. Một số bài Audio trong Forum này: nghe nhiều lần, trước khi đọc script. Sau đó, đọc lại script, chủ yếu kiểm tra những từ mình đã nghe hoặc đoán, hoặc những từ mà mình có thể phát âm lại nhưng không hiểu viết và nghĩa thế nào. Qua việc này, nhiều khi ta phát hiện rằng một từ mình rất quen thuộc mà từ xưa đến nay mình cứ in trí là phải nói một cách nào đó, thì thực ra cần phải nói khác hẳn và phát âm như thế thì mới mong nghe đúng và nói cho người khác hiểu. Sau đó, xếp bản script và nghe lại một hai lần nữa. (Ví dụ: hai chữ tomb, bury, khi xưa tôi cứ đinh ninh là sẽ phát âm là 'tôm-b(ơ), bơri' - sau này nghe chữ 'tum, beri' tôi chẳng hiểu gì cả - dù cho tôi nghe rõ ràng là tum, beri -cho đến khi xem script thì mới vỡ lẽ!)

4. Học hát tiếng Anh, và hát theo trong khi nghe.

Chọn một số bài hát mà mình thích, tìm lyrics của nó rồi vừa nghe vừa nhìn lyrics. Sau đó học thuộc lòng và hát song song với ca sĩ, và gắng phát âm cũng như giữ tốc độ và trường độ cho đúng. Khi nào buồn buồn cũng có thể tự hát cho mình nghe (nếu không có giọng tốt và hát sai giọng một tí cũng không sao, vì chủ yếu là tập phát âm, tốc độ, trường độ và âm điệu tiếng Anh).

Và nói cho đúng giọng (qua hát) cũng là một cách giúp mình sau này nhạy tai hơn khi nghe, vì thường thường ngôn ngữ trong các bài hát khó nghe hơn những câu nói bình thường rất nhiều.

Trước khi tạm dừng topic này, tôi muốn nói thêm một điều.

Có bạn bảo rằng hiện nay mình chưa hiểu, nên cố gắng nghe nhiều cũng vô ích, để mình học thêm, khi nào có nhiều từ vựng để hiểu rồi thì lúc đó sẽ tập nghe sau.

Nghĩ như thế là HOÀN TOÀN SAI. Chính vì bạn chưa hiểu nên mới cần nghe nhiều hơn những người đã hiểu. Muốn biết bơi thì phải nhảy xuống nước, không thể lấy lý do rằng vì mình không thể nổi nên ở trên bờ học cho hết lý thuyết rồi thì mới nhảy xuống, và sẽ biết bơi! Chưa biết bơi mà xuống nước thì sẽ uống nước và ngộp thở đấy, nhưng phải thông qua uống nước và ngộp thở như thế thì mới hy vọng biết bơi.

Mu

ố

n bi

ế

t b

ơ

i, thì ph

ả

i nh

ả

y xu

ố

ng n

ướ

c, và nh

ả

y khi ch

ư

a bi

ế

t b

ơ

i. Chính vì ch

ư

a bi

ế

t b

ơ

i nên m

ớ

i c

ầ

n nh

ả

y xu

ố

ng n

ướ

c.

Mu

ố

n bi

ế

t nghe và hi

ể

u ti

ế

ng Anh thì ph

ả

i nghe ti

ế

ng Anh, nghe khi ch

ư

a hi

ể

u gì c

ả

! Và chính vì ch

ư

a hi

ể

u gì nên c

ầ

n ph

ả

i nghe nhi

ề

u.

Nghe thụ động và chủ động là hai công việc cần đi song song và bổ túc cho nhau. Em cũng hiểu rằng nghe thụ động thì cần thiết, nhưng vì không chú ý, nên tác dụng rất ít, nhưng có cái lợi là ta có thể dành thời gian cho nó thật nhiều. Trái lại, nghe chủ động thì cần phải chú tâm nên kết quả cao hơn, nhưng nhược điểm, ấy là thời gian rất có hạn.

Nghe thụ động thì có hai loại:

1. Nghe không chủ đích, nghĩa là gặp gì nghe nấy (các chương trình truyền hình, phim, vidéo clip, nhạc… ) dùng như một cách giải trí: cứ nghe tiếng Anh và enjoy như nghe nhạc không lời!

2. Nghe có chủ đích. Lựa những bài dài từ 1 đến 5 phút (xem phần dưới để xác định độ dài), và nhìn lướt qua (rất nhanh) để đếm xem không có quá 10 từ mà mình không biết. Những bài này em cho player chạy theo chế độ repeat. Sau một hai ngày, em sẽ lấy lại bài đó mà nghe chủ động, nghĩa là chăm chú nghe đồng thời viết lại các đoạn (cụm từ) mình nghe được, mà không thắc mắc đến nghĩa của toàn câu.

Sau khi viết lại một số cụm từ, em đọc lại chúng và có một hướng để đoán những đoạn còn thiếu, nhờ nội dung của toàn bộ. Sau đó nghe lại để thử xem mình đoán đúng không. Rất nhiều hi vọng là mình đoán đúng được thêm một số từ hay cụm từ nữa.

Thời gian bao nhiêu lâu ư? Nếu chỉ nghe thụ động (nghĩa là nghe mà không chú ý ) thì e rằng sẽ mất thời gian rất dài mới nhận ra âm, và đối với một số người thì không bao giờ nhận ra âm (cũng như có một số người ở Mỹ hàng chục năm mà vẫn không nghe và nói được tiếng Mỹ), vì thế (tôi lặp lại) nghe thụ động trong những lúc không dành giờ cho việc học tiếng Anh, nhưng cùng khoảng thời gian ấy, khi có giờ dành cho tiếng Anh, thì phải nghe chủ động những bài mình đã nghe thụ động (có chủ đích) trong những ngày trước. Làm thế nào để khi nghe chủ động bài mới, nếu mở lại một bài cũ, thì mình có thể nghe tất cả mọi từ và câu… và hiểu luôn.

Về thời gian để có khả năng nghe được rõ ràng thì thật khó mà khẳng định, vì mỗi người có một tốc độ khác nhau, tùy thuộc ở nhiều yếu tố. Nhưng nếu em muốn có một con số ước chừng thì tôi sẽ nói như sau: Đối với một sinh viên đã chú tâm học tiếng Anh sau 400 giờ (500 tiết), để có thể nghe được 70% những bài special english (và cũng là những bài của Ietls hay toefl) thì thời gian sẽ kéo dài độ chừng 6 tháng. Với điều kiện là mỗi ngày nghe thụ động độ 3 giờ và nghe chủ động 20 - 30 phút (nghe từ 5 đến 8 lần một bài duy nhất và nắm bắt được tất cả mọi từ - theo phương pháp chủ động mà tôi đã trình bày trên, nghĩa khi nghe thì không nhìn script, và khi đọc script thì không nghe). Sự tiến bộ của em sẽ được ghi nhận theo hai dấu hiệu sau:

1. Số từ mình biết nhưng nghe không được ngày càng giảm dần. Những tuần đầu, gần 100% các từ mình biết đều không thể nghe ra. Rồi dần dần xuống 80, 70, 60%...

2. Độ dài của bài nghe chủ động gia tăng: thời gian đầu thì, trong vòng nửa giờ, em chỉ có thể làm chủ được một bài dài chừng 1 phút, rồi dần dần đến 2 phút, 3 phút. Vì thế, ở từng giai đoạn, nên chọn những bài nghe thụ động (có chủ đích) dài bằng độ dài mà mình có thể làm chủ trong vòng 30 phút nghe chủ động. Khi nào em đạt được đến bài dài 5 phút mà sau khi nghe 4 lần em đã nắm bắt hầu hết các từ mình đã biết, ấy là em đã gần đạt mục tiêu tối thiểu.

Đối với riêng em: sau một tháng, em sẽ đánh giá được tốc độ của mình (tùy theo độ dài của bài mà mình có thể làm chủ trong vòng 30 phút), từ đó em có thể dự kiến đến lúc nào em đạt được mục tiêu.

Nhưng hãy lưu ý điều này: sự tiến bộ trong việc nghe (cũng như nói tiếng Anh)

không phát triển theo đường thẳng

, mà theo những bước nhảy vọt. Trong một thời gian ngắn ban đầu, mình tiến bộ rất nhanh, rồi đến một lúc nào đó, mình cảm thấy như đã bảo hòa, không tiến bộ tí nào, thậm chí có vẻ như thụt lùi… Đây là giai đoạn dễ ngã lòng nhất. Thế nhưng, cứ tiếp tục theo chương trình mình đã vạch một cách kiên trì, rồi một hôm những gì mình nghe không ra bỗng trở nên rõ ràng, và mình hiểu một bài từ đầu đến cuối. Lúc bấy giờ, mình biết rằng mình đã bước được một bước khá dài.

Nhưng đấy chỉ mới là giai đoạn khởi đầu để biết nghe thôi, và có thể tập nghe những bản tin bình thường… Còn muốn nghe ‘hết’ những gì người bản ngữ nói, thì phải mất 3, 4, 5 năm, hoặc lâu hơn nữa. Nhưng lo gì, khi một em bé đã nói được những điều căn bản, và hiểu được lời người khác, thì sự tiến bộ sẽ tăng theo cấp số nhân…

Đừng ảo tưởng rằng sau mươi năm mình sẽ nghe và nói như người bản xứ (hiện nay bản thân tôi, tuy từng đi dịch cho các hội nghị, nhưng xem phim thì chỉ nắm bắt được 70-80% các câu nói của diễn viên nếu họ nói liên tục trong nhiều phút về một vấn đề gì đó mà tôi không chuyên) Nhưng biết tiếng Anh như một phương tiện giao tiếp và tham khảo tài liệu, thì không có gì là quá tầm tay cả.