Lê Vân - Một ví dụ đúng

Nguyễn Quang Thiều

Lê Vân - Một ví dụ đúng

Chúng ta đang tranh luận về cuốn tự truyện của Lê Vân với nhiều ý kiến khác nhau. Có không ít ý kiến không đồng ý với Lê Vân trong những đoạn chị viết về người cha của mình hoặc một vài vấn đề khác. Mấy ngày trước, tôi gặp nhà văn Chu Lai ôm một đống thiếp mời cưới con trai. Gương mặt ông thật hạnh phúc cứ như ông chuẩn bị đám cưới của mình. Nhưng khi nhắc đến tự truyện… ông phản đối ngay lập tức. Ông cho rằng Lê Vân đã phạm vào một nguyên tắc nào đó mang tính truyền thống. Nghĩa là không được nói những câu chuyện buồn liên quan đến người thân của mình mà đặc biệt là cha mẹ mình. Nhưng cũng có rất nhiều người đọc cuốn sách đó với một sự chia sẻ và họ mang theo một nỗi buồn nào đó về cuộc đời này. Tôi là một trong những người đó. Tôi đã nhìn thấy Lê Vân một lần cách đây vài năm trong một lần đến thăm NSND Trần Tiến. Tôi nhìn thấy Lê Vân đi lướt qua một khoảng trống ngoài sân và biến mất. Tất cả chỉ có thế. Và bây giờ là cuốn tự truyện.

Cuốn tự truyện do nhà văn Bùi Mai Hạnh thủ bút. Nghĩa là Lê Vân đã ngồi xuống và kể lại cuộc đời mình. Chị đã kể lại rất bình tĩnh. Tôi chắc chắn là như vậy. Bởi chị phải mất một thời gian dài để nhớ và kể lại cho Bùi Mai Hạnh ghi và viết thành sách. Rồi chị một mình đọc lại bản thảo đó rất kỹ. Cuối cùng chị quyết định hạ bút “ký” để cuốn tự truyện vào nhà in và ra mắt bạn đọc. Chị kể lại cuộc đời mình để làm gì? Để nổi tiếng chăng? Không. Chị đã là người nổi tiếng và chị chưa bao giờ cho thấy mình là một người ham danh tiếng. Chị cần tiền chăng? Không. Chị không cần tiền đến mức như thế. Tôi tin chị là người khá giả. Chị kể lại như một lời tâm sự về những buồn vui trong cuộc đời mình. Chị là người ít nói và ít xuất hiện trước công chúng. Chị là người sống có vẻ “biệt lập” trong nhiều năm trở lại đây. Và đến một ngày nào đó, những giày vò, những u buồn và những thổn thức trong chị vỡ oà ra. Tôi lại tin rằng: sau khi cuốn tự truyện ra đời với bao dị nghị, bao phản đối, bao bĩu môi, bao mỉa mai… thì chị lại thanh thản hơn khi chị ở trong một vẻ ngoài nhu mì và cách biệt. Con người là vậy. Chúng ta là vậy. Kể cả với những người mắc lỗi lầm mà không ai biết. Nếu anh ta (chị ta) được nói ra sự thật thì lòng họ sẽ nhẹ đi rất nhiều. Rất nhiều người có nhu cầu nói ra sự thật của cuộc đời họ hơn là che giấu nó. Những câu chuyện của Lê Vân kể đâu có gì sai trái, đâu có gì không đúng với nhân cách của một con người xét cho tận cùng ý nghĩa của nó. Nếu tự truyện của Lê Vân là một tiểu thuyết do nhà văn Bùi Mai Hạnh sáng tạo ra thì chẳng có ai phản đối chị điều này hay điều nọ. Có quá nhiều câu chuyện tương tự đã được sáng tạo, được viết ra và được ra mắt bạn đọc nhưng chúng ta không để ý. Có khi chúng ta lại giành tình cảm cho nhân vật như thế của chúng ta. Nhưng nhân vật ở đây là Lê Vân, một nhân vật hiển hiện và quen biết chúng ta. Một nhân vật có quan hệ với quá nhiều những nhân vật phụ khác trong cuốn sách. Lê Vân đã nói về cha mình một cách chân thành đến làm cho những người khác sợ hãi. Nhưng sau những lời nói thật ấy, liệu chúng ta đã biết gì về quan hệ thực sự của cha con chị sau này. Chúng ta không biết gì mà chỉ võ đoán mà thôi. Tôi tin quan hệ ấy phải tốt hơn và hiểu biết hơn. Nó phải thế. NSND Trần Tiến có nghe thấy tiếng kêu của con gái mình không? Có. Tôi tin ông đã nghe thấy. Có thể bây giờ ông bị một phần dư luận làm cho lúng túng. Và có thể ông cũng ừ ào với những thăm hỏi đầy tính tò mò. Nhưng ông nghe thấy và ông hiểu con gái mình. Chúng ta từng chứng kiến những đứa con kêu lên trước người cha hoặc mẹ. Một tiếng kêu tủi thân, đơn độc và da diết đến đau lòng. Tôi hình dung khi Lê Vân ngồi kể lại một phần cuộc đời mình, chị mang gương mặt xa xôi và một đôi mắt buồn. Không bao giờ ở đó ánh lên sự cay độc hay thù hận. Tự truyện là một câu chuyện vui buồn mà mỗi chúng ta đều có nhưng nhiều người đã giấu nó. Tất nhiên, không phải tự truyện là kể ra tất cả những gì mỗi chúng ta đã sống, đã hành động và suy ngẫm trong cuộc đời. Im lặng hay kể ra là quyền của mỗi người. Hơn thế là nhu cầu tự trong đáy lòng của mỗi người. Lê Vân đã nói thật. Chị đủ thông minh để hình dung dư luận sẽ như thế nào khi cuốn tự truyện ra đời. Nhưng chị cũng tin những gì chị kể ra là chân thành và không có mưu mô gì. Mặc dù có thể lời kể của chị có chút nào đó ở chỗ nào đó chưa rành mạch, chưa tự tin và mang một lỗi lo lắng mơ hồ nào đấy và cả nỗi sợ hãi mơ hồ nào đấy. Nhưng chị đã được nói thật. Quyền lực của sự nói thật đã quyến rũ chị và mang cho chị sức mạnh. Chính thế mà chị đã suy nghĩ rồi ngồi xuống và kể lại những năm tháng đã đi qua của cuộc đời mình. Và cũng có thể những lời kể của chị ở một đoạn nào đó chưa được nhà văn Bùi Mai Hạnh lột tả hết hay lột tả đúng tâm trạng của người kể. Không ai lại nói mình là người có hiếu với cha mẹ mình. Nhưng tôi có thể nói tôi không bất hiếu với cha mẹ tôi trên những điều cơ bản của một đứa con. Và thế tôi thấy từ trong sâu thẳm những gì Lê Vân nói về cha mình không phải sự vô ơn hay vạch áo cho người xem lưng. Nếu bây giờ chúng ta xem một bộ phim có cảnh đứa con gào lên đau khổ trước người cha: “Cha, sao cha lại làm thế” thì đó là sự kết tội cha mình hay là tiếng kêu đau đớn của tình yêu thương và nỗi cô độc vô hình của đứa con? Sự thật là như thế. NSND Trần Tiến hiểu điều đó. Tôi tin vậy bởi tôi hiểu con người ông.

Lê Vân không phải là người quen của tôi. Chị cũng không phải là thần tượng của tôi. Bởi vậy tôi nói về chị là nói về một sự thật. Sự thật này cần bình tĩnh để hiểu đúng và chia sẻ. Tôi rất quý trọng chị bởi chị đã nói lên sự thật với bao nỗi giày vò và cả vật vã. Dẫu rằng sự thật chị nói cho chúng ta nghe không phải là một sự thật "chết người ". Đó chỉ là sự thật giản dị về một cuộc đời như muôn vàn cuộc đời khác. Những điều chị nói chẳng hề ảnh hưởng đến vị thế của cha mẹ hay các em gái chị. Tôi vẫn kính trọng NSND Trần Tiến. Tôi vẫn quý trọng tài năng của NSND Lê Khanh và nghệ sỹ Lê Vi và người mẹ của ba cô con gái "vàng". Thực ra sự xuất hiện cuốn tự truyện chẳng có gì phải ầm ĩ như thế. Những gì chị kể trong cuốn tự truyện đó chẳng có gì giật gân. Nhưng tôi đọc nó bởi sự xúc động mạnh mẽ rằng: chúng ta đang bắt đầu tập nói thật. Việc nói thật không một chút dễ dàng đối với hầu hết chúng ta trong đó có tôi. Và tôi cất giọng nói về cuốn tự truyện của chị chỉ bởi vì tính trung thực và dũng cảm của một con người. Chúng ta đã nói khéo với nhau quá lâu rồi. Sự khôn khéo giả tạo của chúng ta đã làm cho chúng ta thấy cuộc sống trở lên nhàm chán mà chính chúng ta không đủ can đảm từ bỏ nó. Nói thật là một ý thức sống mà chúng ta phải học từng phút, từng giây và cho đến cuối đời. Chúng ta đã quá vô cảm và quá mệt mỏi với lối sống "đóng cửa bảo nhau" hay "rút kinh nghiệm trong nội bộ". Lối sống đó chỉ là cách chúng ta trốn chạy sự thật mà thôi. Khi chúng ta càng trốn chạy sự thật thì chúng ta càng đến gần sự dối trá. Cho dù chúng ta nói ra sự thật với sự vụng về và nhiều lúc làm đau đớn người khác thì nó vẫn có giá trị hơn ngàn lần những từ ngữ sáo rỗng của thói đạo đức giả.

NSND Thanh Hoa cũng sẽ ra mắt tự truyện. Rồi sẽ còn nhiều người nữa (có thể cả tôi) muốn viết lại những năm tháng buồn vui của cuộc đời mình như một lời tâm sự, như tìm kẻ tri âm, như để lòng mình thanh thản hơn cho những ngày đang đến. Tự truyện như Lê Vân yêu và sống dù thế nào cũng là một hành động sống trung thực và can đảm. Và Lê Vân là một ví dụ đúng cho hành động sống ấy.

© 2006 talawas