07/07/2011


Tôi có nhiều dịp được đi theo người thân tham gia đóng phim truyền hình. Thấy công việc của họ hay hay, có vẻ thú vị, tôi bèn tò mò tìm hiểu thì thấy có nhiều điều không thể không quan tâm, vì lâu nay người ta vẫn phàn nàn chất lượng phim truyền hình Việt Nam (THVN). Quan sát cung cách làm việc của các đoàn làm phim, tôi mới thấy thảo nào mà các phim ra lò đã không đáp ứng được mong đợi của người xem...



Kịch bản nghèo chất văn học


Khâu đầu tiên cho bất cứ một bộ phim nào là kịch bản. Nhiều năm trở lại đây, phim truyền hình thường thiên về nhiều tập, phải từ vài ba chục tập trở lên (tới cả trăm tập). Bởi vậy, kịch bản từng tập khó lòng mà được trau chuốt, nhất là luôn phải chạy theo thời gian. Nội dung thường dễ hiểu, chỉ dừng lại ở bản thân câu chuyện diễn ra trong phim, rất ít tính khái quát sâu sắc. Con người thì mờ nhạt. Đời sống nội tâm, tinh thần các nhân vật ít khi được đào sâu. Vậy nên có thể nói khái quát là tính văn học mờ nhạt. Sẽ không có gì quá đáng nếu nói khá nhiều phim THVN hiện nay chỉ có thể gọi được là những câu chuyện truyền hình.


Cảnh làm phim "Huyền sử thiên đô" (ảnh chỉ có tính chất minh họa). Ảnh: Hoàng Long.


Chất văn học luôn là cái cốt lõi, yếu tố tiên quyết tạo nên giá trị của nhiều tác phẩm văn nghệ. Đó là những phát hiện, khám phá liên quan đến thế giới tinh thần phong phú và sâu sắc của con người. Chất văn học nghèo nàn, mờ nhạt sẽ khiến tác phẩm trở nên hời hợt, không thể khiến công chúng thưởng thức đón nhận và ưa thích.



Đạo diễn bất cập với yêu cầu


Đạo diễn điện ảnh - đúng nghĩa của từ này - là một công việc khó khăn, đòi hỏi phải có trình độ hiểu biết về nhiều phương diện: văn học, triết học, âm nhạc, mĩ thuật, mĩ học, thậm chí cả lịch sử, địa lý và nhiều lĩnh vực xã hội khác. Nhưng có lẽ vì rất ít kịch bản có giá trị văn học như đã nói mà các đạo diễn cũng tự hạ thấp yêu cầu về năng lực. Tôi theo người nhà đi đóng phim cả tháng mà chẳng thấy vị đạo diễn chính đâu, chỉ thấy các phó, trợ lý, thư ký cùng các thành phần làm phim khác (quay phim, ánh sáng, hóa trang, đạo cụ…) làm việc. Người thay mặt đạo diễn có quyền chỉ đạo buổi quay phim đưa cho các diễn viên những mẩu kịch bản có vai của họ rồi hướng dẫn qua. Họ dặn diễn viên làm thế này, thế nọ, quay phải, quay trái, đến lời nào thì cử động ra sao, giao lưu với nhân vật khác như thế nào. Diễn viên thì cứ thế mà răm rắp làm theo, miễn góp ý, thay đổi.


Một người có tên tuổi ở một lĩnh vực khác, được mời đóng một vai phụ, thỉnh thoảng phát hiện thấy có một số chi tiết, lời thoại bất ổn, bèn có ý kiến muốn thay đổi cho có sức thuyết phục hơn, liền bị chàng đạo diễn (thực chất là trợ lý) còn non choẹt, mới ở độ tuổi trên dưới 30 phán liền: "Nói chú làm thế nào, chú cứ làm thế cho. Chỉ một thầy thôi, nhiều thầy quá…". Vậy nên chẳng diễn viên nào muốn "góp ý", vừa chẳng được gì, lại mất lòng đạo diễn, về sau chẳng bao giờ họ mời đóng nữa.


Thực tế, có không ít đạo diễn đã gây cho diễn viên những ức chế khó bề giải tỏa.


Có người nói không ngoa về tình hình đạo diễn như trên: Có lẽ nhiều đạo diễn phim truyền hình hiện nay chỉ nên làm đạo diễn phim quảng cáo sẽ vừa sức hơn.


Diễn viên - ai cũng làm được?



Đóng góp vào sự hạn chế về chất lượng của nhiều phim THVN hiện nay còn có cả đội ngũ diễn viên. Quá nhiều gương mặt quen thuộc, "tuần chay nào cũng có nước mắt". Không phủ nhận nhiều diễn viên không đến nỗi thiếu tài năng nhưng vì tần suất đóng phim quá nhiều mà trở nên nhàm, nhất là các vai họ đảm đương chẳng có gì khác nhau ở nhiều phim, lại có tính cách mờ nhạt. Tâm lý của nhiều đạo diễn là rất ngại tìm kiếm những gương mặt diễn viên mới, thành thử cứ mời những người đã diễn nhiều trước ống kính cho chắc ăn, khỏi phải mất công hướng dẫn, uốn nắn. Diễn viên chính cần người quen thuộc đã đành, ngay cả những diễn viên phụ, chỉ loáng thoáng xuất hiện trên phim, họ cũng muốn mời những người đã "nhẵn mặt" vì sẽ nhanh, đỡ mất công tìm kiếm. Từng xảy ra sự việc đáng buồn cười: Có khán giả cùng một lúc bấm điều khiển chuyển nhiều kênh trên tivi đều thấy một diễn viên xuất hiện. Ngán quá, họ tắt, không muốn xem nữa.


Một điều nữa cũng cần nói là: Cứ nhân vật lương thiện, tử tế, đứng đắn, chững chạc thì các đạo diễn nghĩ ngay đến vài ba diễn viên nào đó. Và nếu đểu cáng, lươn lẹo, mưu mô, xảo trá thì cũng có ngay một vài khuôn mặt diễn viên có sẵn. Họ đã diễn hệt như nhau ở các phim khác nhau. Làm sao khán giả không chán?


Có lẽ ngoại trừ các diễn viên chính có mặt ngay từ đầu tới cuối phim, còn thì những vai phụ không cần biết kịch bản viết về đề tài gì, có cốt truyện ra sao. Đến lúc quay, người thư ký đưa cho người sắm vai phụ những mẩu kịch bản có lời thoại, diễn xuất của họ. Ngay lập tức họ tranh thủ cố gắng đọc qua tại chỗ. Thuộc được lời thì càng tốt, nếu không sẽ được nhắc. Cũng vô hại, và không thể khác, vì thường những vai phụ này không có cá tính gì đặc biệt, diễn viên gần như chỉ làm công việc nói kịch bản, chứ không có gì để phải…diễn! Và như thế, người ta có cảm giác bất cứ ai cũng có thể làm được diễn viên, lên được màn ảnh nhỏ.


Làm nghệ thuật hay… gia công hàng hóa?



Tác phẩm văn nghệ là một thứ hàng hóa đặc biệt. Đã là hàng hóa thì phải tuân thủ mọi quy luật khắc nghiệt của thị trường. Nhưng làm ra "hàng hóa" văn nghệ, ngoài sự thông minh của bộ óc, còn có sự tác động rất nhiều của con tim. Vậy nên nó đích thực phải là lao động nghệ thuật sáng tạo. Quan sát thực trạng làm phim truyền hình như đã nói thì thấy hoàn toàn như một sự gia công sản phẩm theo đơn đặt hàng trước. Rất ít thấy không khí sáng tạo nghệ thuật thực sự ở những bộ phim vào loại tầm phào, vô bổ (đang chiếm tỷ lệ lớn hiện nay), mà chỉ thấy cách làm việc luôn phải đuổi theo thời gian của ê kíp làm phim.


Có thể bị câu thúc bởi yêu cầu gia tăng phim nội, cần đảm bảo chỉ tiêu thời lượng phát sóng nào đó mà những người làm phim THVN phải "vắt chân lên cổ" để hoàn thành nhiệm vụ, từ đó ảnh hưởng tới chất lượng cuối cùng. Nhưng công chúng thì không bao giờ để ý điều đó. Với họ, chỉ có điều duy nhất: phim có hay, có bổ ích, thỏa mãn được nhu cầu hưởng thụ của họ không mà thôi. Vậy nên, rất cần xem xét lại việc do phải chạy đua với số lượng mà buộc phải bất cập về chất lượng


Nguyễn Hưng



http://vnca.cand.com.vn/vi-vn/doisongvanhoa/2011/7/56211.cand