Kiểm soát nhiễm khuẩn trong cơ sở khám, chữa bệnh

Chăm sóc người bệnh điều trị nội trú tại Bệnh viện Bạch Mai.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính, tại bất cứ thời điểm nào cũng có khoảng 1,4 triệu người bệnh nội trú bị nhiễm khuẩn liên quan chăm sóc y tế. Môi trường bệnh viện có nhiều tác nhân lây bệnh, trong đó nhiễm khuẩn bệnh viện có thể là các bệnh theo đường máu như viêm gan B, C, HIV... hay các bệnh lây theo đường hô hấp như: lao, cúm A(H5N1), H1N1 và các bệnh lây theo đường tiếp xúc (da với da hoặc các dụng cụ có nhiễm khuẩn). Tại nước ta, theo GS,TS Trần Qụy, Chủ tịch Hội Kiểm soát NKBV Hà Nội, tỷ lệ NKBV hiện nay dao động từ 5 đến 8%, đã gây nhiều tác động xấu tới người bệnh như: phát sinh thêm bệnh mới, kéo dài thời gian điều trị, tăng tỷ lệ kháng kháng sinh... tỷ lệ biến chứng và nguy cơ tử vong cũng tăng lên. Bốn bệnh chịu ảnh hưởng nhiều nhất của NKBV là: người bệnh thở máy dễ nhiễm khuẩn phổi (do dùng máy thở; nhiễm khuẩn đường tiết niệu (do vệ sinh ống xông không tốt); nhiễm khuẩn máu (do tiêm truyền) và nhiễm trùng vết mổ (do vô trùng không tốt). Nguyên nhân chính dẫn đến NKBV là tình trạng lạm dụng kháng sinh và ý thức dự phòng của cán bộ y tế và người bệnh chưa cao. Nguyên tắc chống NKBV rất đơn giản là rửa tay, nhưng việc thực hiện này cũng chưa được áp dụng thường xuyên.

Theo ThS Phạm Ðức Mục, Phó Cục trưởng Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), nguyên nhân của nhiễm khuẩn bệnh viện có yếu tố nội tại của mỗi người bệnh, vì rất nhiều người bệnh với nhiều loại mầm bệnh, các tác nhân gây bệnh khác nhau cùng tập trung một nơi để điều trị, cho nên bệnh viện là nơi mà có nhiều nguy cơ phát tán các vi sinh vật. Ngoài ra phải kể đến các yếu tố môi trường bệnh viện, trong đó có môi trường của buồng bệnh, không gian, không khí, chất thải cũng tạo ra các nguy cơ cho nhiễm trùng bệnh viện. Trong khi đó, tình trạng quá tải bệnh viện, nằm ghép hai, ba người bệnh một giường bệnh cũng làm cho tình trạng nhiễm khuẩn gia tăng. Ngoài ra, các dụng cụ y tế phục vụ truyền, nội soi sử dụng cho người bệnh không bảo đảm vô trùng là điều kiện mang theo vi sinh vật từ ngoài môi trường vào người bệnh nhân. Rồi các yếu tố khác có liên quan sự tuân thủ của các cán bộ y tế như vệ sinh bàn tay, mang găng, thực hiện vô khuẩn trong các quá trình chuyên môn cũng là nguyên nhân của nhiễm khuẩn bệnh viện... Như vậy, NKBV làm tăng chi phí thuốc và thời gian điều trị bệnh nhân trong bệnh viện; làm tăng các biến chứng cũng như tăng nguy cơ tử vong cho người bệnh.

Kết quả điều tra của Cục Quản lý khám, chữa bệnh về công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám, chữa bệnh năm 2012 tại 522 bệnh viện trung ương và bệnh viện tuyến tỉnh, huyện cho thấy, 60% số bệnh viện có mạng lưới kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK); 44% số bệnh viện tuyến tỉnh, trong đó có nhiều bệnh viện hạng II và có hơn 150 giường bệnh chỉ thành lập tổ KSNK; 22% số khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn chưa có trưởng khoa; 10% số trưởng khoa hoặc tổ trưởng KSNK chủ yếu là ở các bệnh viện tuyến tỉnh và huyện có nghề nghiệp ít hoặc không liên quan chuyên khoa KSNK. Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu rút ra được một số kết luận: Hệ thống tổ chức KSNK chưa hoàn thiện theo yêu cầu; đội ngũ cán bộ quản lý vừa thiếu, vừa chưa đủ năng lực; cơ sở hạ tầng và phương tiện thiết yếu phục vụ KSNK còn thiếu; nhiều nhiệm vụ chuyên môn trọng yếu về KSNK chưa được thực hiện...

Một nghiên cứu trên 477 người bệnh tại Bệnh viện Bạch Mai gần đây cho thấy, có 90 trường hợp mắc nhiễm khuẩn phổi (18,9%). Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, nhiễm khuẩn phổi gây hậu quả nặng nề: Số ngày nằm viện trung bình khoảng 18 đến 28 ngày, nhiều hơn nhóm người mắc bệnh khác 13 ngày; chi phí điều trị trực tiếp từ 57 đến 79 triệu đồng, cao hơn nhiều so với nhóm không mắc (khoảng 25 triệu đồng). Cũng theo nghiên cứu này, chất lượng công tác khử khuẩn, tiệt khuẩn dụng cụ y tế của bệnh viện chỉ đạt 70% tổng số điểm theo yêu cầu. Nhiều thực hành phòng ngừa lan truyền nhiễm khuẩn bệnh viện chưa được tuân thủ nghiêm. Tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay ở nhân viên y tế còn thấp (50 đến 60%); tỷ lệ nhân viên y tế sử dụng một đôi găng cho nhiều người còn cao (30%).

Theo TS Lê Thị Anh Thư, Trưởng khoa Chống nhiễm khuẩn, Bệnh viện Chợ Rẫy (TP Hồ Chí Minh), một trong những hạn chế của công tác chống nhiễm khuẩn bệnh viện là kiến thức, thái độ và thực hành của nhân viên y tế chưa được tốt. Chống nhiễm khuẩn chưa trở thành hoạt động thường quy của các cơ sở y tế, thiếu sự quan tâm đúng mức của lãnh đạo và mới chỉ tập trung vào việc vệ sinh môi trường, không khí. Cho nên cần phải tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy trình chống nhiễm khuẩn tại các bệnh viện, nhất là đối với chất thải y tế, vệ sinh môi trường.

Công tác kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện được pháp quy hóa từ năm 1997, khi Bộ Y tế ban hành Quy chế KSNK. Ðể tăng cường hơn nữa hoạt động này, Bộ Y tế triển khai "Kế hoạch hành động Quốc gia về tăng cường công tác kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám, chữa bệnh giai đoạn từ nay đến năm 2015". Mục tiêu chính của kế hoạch là tăng cường công tác KSNK trong các cơ sở khám, chữa bệnh thông qua các giải pháp tăng cường về tổ chức nguồn lực, nhận thức và chính sách, góp phần bảo đảm an toàn người bệnh, nhân viên y tế cộng đồng.