Cậy lớn và cậy bé


Hay chuyện hành vi giao thông với tính cách người Hà Nội


http://www.thesaigontimes.vn/epaper2010/TB-KTSG/679#/54/


Khi được hỏi cảm tưởng về Hà Nội, một quan chức ngoại giao nước ngoài trả lời đại ý mọi thứ tuyệt vời, chỉ có một điều mà từ khi mới đến cho tới hết nhiệm kỳ công tác, ông vẫn không hiểu nổi. Đó là con người ở đây, vốn thân thiện hiền lành trong công sở là vậy, khi dắt xe ra ngoài đường bỗng chốc trở nên khác hẳn. Xe phóng ào ào, vượt qua đèn đỏ, phi lên vỉa hè, dường như khuôn mặt hiền hòa hồ hởi dăm phút trước thoắt biến sang hăm hở hung hăng tự bao giờ…


Chợt nghĩ một ngày người ta “sống” trong hơi thở của giao thông không biết bao nhiêu tiếng đồng hồ. Dân văn phòng đi làm ngày hai bữa, giữa trưa hối hả hẹn nhâm nhi, chiều chiều đón con tất tả. Dân thợ thuyền ngày mấy buổi tăng ca, dân chợ búa giao hàng ngược xuôi một ngày bao lần không đếm nổi. Dân chơi “đánh bóng mặt đường” lượn lờ phố. Người có chức vị triền miên gặp gỡ họp hành. Sinh viên học sinh long tong hết học thêm tới chính khóa. Tất cả đều phải trải nghiệm cái sốt dẻo và ngột ngạt của đường phố. Ngày tới đêm.


Thực sự người ta cảm nhận cuộc sống của thành phố này ở ngoài đường nhiều hơn cả không gian trong nhà. Cách tổ chức giao thông bỗng trở thành yếu tố “nắn chỉnh” hành vi của biết bao người. Phải vậy không?


Cậy bé


Quy luật cũ và không mấy xê dịch ở Việt Nam là bé đè lớn. Nếu một chiếc ô tô tải va chạm với xe con, xe tải có lỗi. Nếu xe con lỡ quệt xe máy, xe con bị coi là thủ phạm. Xe máy tông xe đạp, xe máy phải chịu trách nhiệm. Xe đạp thì ít khi làm khó người đi bộ, nhưng thử làm họ ngã xem…Thậm chí nếu có ai đó thả rông một con chó ra giữa đường, chiếc xe cán phải nó mới là bên phải đền trong vụ việc.


Dù cho ô tô có làn đường riêng, nếu muốn xe máy vẫn có thể đi vào làn này thản nhiên. Xe máy ngắn và gọn nên dễ dàng lách qua các làn xe. Dễ dàng hoặc nghênh ngang hoặc nem nép ngược chiều. Dễ dàng coi khinh đèn đỏ nhao ra trước mặt dòng xe ô tô đang bốc khói vì phanh cháy đường để nhường chiếc xe máy tà tà qua.


Khi bạn đi trên một phương tiện nhỏ, bạn được quyền tìm những đường tắt, những ngách ngang, những ngõ dọc hay những khe hở giữa các dòng xe. Lỡ tông phải xe trước, bạn có thể tiết kiệm một lời xin lỗi trong chiếc khẩu trang bịt mặt. Bạn không cần phải chờ tới lượt để có thể vượt người khác, vì bạn bé.


Áp dụng vào những chốn khác như nơi làm ăn, chỗ học tập, thói quen tìm không gian luồn lách tôi luyện khả năng giúp người ta chiếm lối đi giữa sự chính tắc của làn đường.



Cậy lớn


Đi ô tô ở Hà Nội, luôn tâm niệm một điều: “cắn” đít xe trước. Nếu không căn cho sát sạt nắp ca-pô xe mình với cốp xe trước mặt, ngay lập tức xe sẽ bị chèn, tạt, cắt bởi vô số các phương tiện “mi-nhon” hơn: xe máy, xe đạp, ba gác.v.v.


Hà Nội còn tạo ra một cách rẽ độc đáo hơn mọi đô thị khác bằng cách bịt các ngã tư. Cách một quãng là khúc quanh nơi các phương tiện được phép quay đầu. Nhưng tại đó, dù sinh ra giao cắt giữa xe quay đầu và xe đi theo chiều đối diện, lại không có đèn hiệu giao thông. Tình huống phổ biến xảy ra giống như chơi “chi chi chành chành”, để thắng cần nhanh tay lẹ mắt. Bên nào nhanh nhẹn hoặc “lừa miếng” được bên kia là giành quyền đi trước. Một chiếc ô tô “phơi mình” ra chắn trước làn đối diện là đoàn cùng hướng mừng như mở cờ, a-lô-xô ta theo nhau. Bên kia khựng lại, chưng hửng, bực bội.


Ô tô sinh ra một tâm lý‎ phổ biến. Muốn kiếm lấy không gian để đi, phải biết khai thác lợi thế cồng kềnh và vẻ ngáo ộp của mũi xe. Trước luồng xe máy nhao nhao, hãy cố lựa lúc nào chìa mông (xe) ra chặn lại, hoặc giơ sườn lừng lững trôi qua. Còn mỗi khi chẳng may tỉnh bơ lấn làn xe máy hay nghênh ngang đỗ ẩu, bị cảnh sát giao thông hỏi thăm, ý nghĩ trong đầu phổ biến là “gọi điện cho người thân”.


Một khi ta làm việc ở cơ quan nọ, người nhà có ghế ở đơn vị kia, trong đời thường khác nào ta đang trên một chiếc cỗ xe lớn có đặc quyền thản nhiên cắt ngang qua phố như “hung thần” xe buý‎t.


Cách đây ít lâu, báo chí Trung Hoa đại lục xôn xao trước tấm ảnh tân Đại sứ Mỹ tại Trung Quốc xếp hàng mua café Starbuck, lưng đeo ba - lô, tay dắt theo con gái . Chuyện có xảy ra ở Việt Nam thì sự ngạc nhiên vẫn dể hiểu khi đây là hình ảnh ngược lại của một “đại nhân” nào đó “cậy lớn” mà người ta vẫn đọc thấy trên các báo hàng ngày.


Ừ, cậy thì đã sao?


Vô hình trung, những con đường chằng chịt, những giao lộ ken dày, những điểm nút quay đầu chật ních, những làn xe lập lờ mà hàng ngàn chiếc xe hoặc cau có chờ đợi hoặc hau háu tranh đường đã là nơi gieo mầm và tưới tắm cho tính nết con người.


Từ vô thức cậy lớn và cậy bé của người tham gia giao thông, từ hành vi lặp đi lặp lại hàng ngày, kéo dài nhiều tháng nhiều năm, tính cách con người đã và đang thay đổi. Phải giành giật hơn, quyết liệt hơn, phải bớt nhường nhịn và phải ích kỷ thật nhiều. Miễn là đi tới nơi chốn muốn đến, mặc người khác.


“Cậy bé” nuôi tính tuỳ tiện và cơ hội. “Cậy lớn” đẩy phần cửa quyền và thô bạo trong con người đầy lên. Những thói quen cậy bé mà luồn lách, chui lủi hay cậy lớn ngang ngược chèn đè hình thành từ cách ngày ngày đi xe chưa hẳn đã là nguy cơ lớn nhất cho tính cách người Tràng An thanh lịch thưở nào. Đáng nói nhất, thái độ chấp nhận với những thói quen ấy, không cần biết khuôn khổ mình lách qua hay chèn lên chính là pháp luật và quyền lợi của người khác, mới nguy nan cho phẩm chất con người nếu một mai trở thành mặc định.


Nguyên Anh