Trẻ nhỏ không chỉ “nhỏ” về kích thước — hệ hô hấp của chúng cũng nhạy cảm hơn người lớn. Khi không khí ô nhiễm (đặc biệt là bụi mịn PM2.5, khí NO₂, ozone và các VOC như formaldehyde) xâm nhập, chúng gây viêm đường hô hấp, làm giảm chức năng phổi và dễ dẫn tới cơn hen cấp hoặc thậm chí là tăng nguy cơ phát triển hen ở trẻ từng chưa có bệnh. Nhiều nghiên cứu lớn đã chỉ ra mối liên hệ này: tiếp xúc sớm và kéo dài với PM2.5/NO₂ làm tăng khả năng mắc hen và làm trầm trọng triệu chứng ở những trẻ đã có bệnh.
Cơ chế: ô nhiễm gây hen ở trẻ như thế nào?
Kích hoạt viêm và stress oxy hóa: Hạt mịn đi sâu tới phế nang, kích hoạt tế bào miễn dịch và các con đường viêm trong phổi — khiến đường thở sưng, co thắt và tạo nhiều đờm hơn. Đây là nền tảng làm xuất hiện hoặc làm nặng cơn hen.
Làm trì trệ phát triển phổi: Phơi nhiễm kéo dài trong giai đoạn sơ sinh — mẫu giáo có thể ảnh hưởng đến tốc độ phát triển phổi, dẫn tới chỉ số hô hấp thấp hơn khi lớn lên, tăng nguy cơ mắc bệnh lý hô hấp mạn.
Tăng độ nhạy cảm đường thở: Viêm mãn tính khiến đường thở “nhạy” hơn với các yếu tố kích thích khác (vi rút, phấn hoa, lạnh), là lý do trẻ dễ bị co thắt khi trời lạnh hoặc khi nhiễm siêu vi.
Dấu hiệu cảnh báo hen do ô nhiễm (phụ huynh cần chú ý)
Ho khan kéo dài, đặc biệt lúc nửa đêm hoặc lúc gắng sức.
Thở khò khè, nghe tiếng rít khi thở.
Khó thở, trẻ tỏ ra mệt khi chơi hoặc hoạt động thể lực.
Thở nhanh, thở ngắn, hoặc bú ít (ở trẻ sơ sinh).
Khi gặp các dấu hiệu nặng: môi/tim tái nhợt, khó nói, co kéo lồng ngực — cần đưa bé tới cơ sở y tế ngay.
Thực trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội — gần đây ra sao?
Chất lượng không khí tại Hà Nội trong năm 2025 liên tục xuất hiện nhiều đợt chỉ số AQI ở mức “Unhealthy” — “Very Unhealthy”, thậm chí đã được xếp vào top 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới trong báo cáo ngày 3/12/2025 của IQAir. Nhiều bản tin trong nước cũng ghi nhận những ngày sương mù bụi dày đặc, AQI chạm ngưỡng rất xấu, ảnh hưởng trực tiếp tới sinh hoạt người dân.
Các nền tảng giám sát AQI (AQICN, IQAir, các trạm cộng đồng) nhiều lần báo cáo PM2.5 vượt xa mức khuyến nghị của WHO trong những ngày ô nhiễm cao — điều này đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em, người già và người có bệnh phổi mạn tính.
Tại sao tình trạng ở Hà Nội đáng lo hơn bình thường?
Nguồn phát thải đa dạng: giao thông, xây dựng, công nghiệp, đốt rác và nông nghiệp ở vùng lân cận đều đóng góp hạt mịn và NO₂.
Điều kiện thời tiết mùa đông: thời tiết lạnh, ít gió làm nghịch lưu, khiến chất ô nhiễm tích tụ lâu hơn trong lòng thung lũng/đô thị.
Kết hợp lại, trẻ em ở Hà Nội trong những tháng ô nhiễm có nguy cơ phải đối mặt với nhiều cơn hen hơn và trường hợp nhập viện tăng.
Những việc phụ huynh cần làm ngay — bảo vệ con khỏi tác động của ô nhiễm
Dưới đây là danh sách cụ thể, dễ thực hiện và có bằng chứng hỗ trợ:
Theo dõi AQI hàng ngày — không ra ngoài khi AQI ở mức xấu. Dùng các app/website đáng tin cậy để kiểm tra. (EPA/AirNow, IQAir, AQICN).
Giảm hoạt động thể chất ngoài trời vào ngày ô nhiễm cao — đặc biệt với trẻ có hen hoặc các bệnh hô hấp. Nhiều hướng dẫn trường học đã khuyến nghị điều này dựa trên AQI.
Sử dụng máy lọc không khí — máy lọc hiệu quả với hạt PM2.5 sẽ giúp giảm nồng độ bụi trong phòng, đặc biệt phòng ngủ. Chú ý kích thước phòng và CADR khi chọn máy. (Nhiều nghiên cứu cho thấy máy lọc giảm triệu chứng hô hấp khi dùng đúng cách.)
Kết hợp thông gió có lọc — khi ngoài trời tương đối sạch, mở cửa tạo đối lưu; khi ngoài trời ô nhiễm nên đóng cửa và bật máy lọc/thiết bị cấp khí tươi có lọc.
Khẩu trang chuẩn N95/KN95 cho trẻ lớn khi phải ra ngoài những ngày AQI rất xấu — lưu ý: không khuyến nghị dùng khẩu trang N95 cho trẻ sơ sinh; cần chọn kích cỡ phù hợp cho trẻ lớn và đảm bảo vừa khít.
Duy trì kế hoạch điều trị hen (asthma action plan) — nếu con đã được chẩn đoán hen, luôn có thuốc kịp thời (inhaler, spacer), theo dõi và liên hệ với bác sĩ khi triệu chứng nặng.
Vệ sinh, kiểm soát độ ẩm trong nhà — ẩm mốc là yếu tố kích hoạt hen; giữ nhà sạch, khô và dùng hút ẩm khi cần.
Những khuyến nghị này tương ứng với hướng dẫn của WHO, EPA và các tổ chức y tế nhi khoa.
Nếu con có hen — dấu hiệu cần gặp bác sĩ ngay
Thở nhanh/khó thở nghiêm trọng, môi/móng tay tím tái.
Thuốc cấp cứu (inhaler) không cải thiện triệu chứng.
Khó thở cả khi nghỉ ngơi, không thể ăn hoặc ngủ được.
Trong các trường hợp này, đưa trẻ tới cấp cứu là cần thiết.